Ađđamiin vai jolážiin – boazosápmelaččaid bohccobiergokvalitehta árvvoštallan

Authors

DOI:

https://doi.org/10.7557/sda.6702

Čoavddasánit:

boazodoallu, bohccobiergokvalitehta, buoidi, máhttovuogádat

Čoahkkáigeasut

Dás guorahalle máhttovuogádagaid ja doahpagiid mat gullet niestebohccui, nu movt Guovdageainnu vuorrasit boazosápmelaččat leat čilgen munnuide birgen- ja báikevuođu ságastallamiin ja maid letne viežžan čálalaš gálduin. 42 doahpaga analysa čájeha bohccobiergomáhttovuođu ja fágagiela. Muhtun doahpagat leat vuođđodoahpagat, dego buoidiađđamiin ja jolážiin, go boazosápmelaččat čilgejit bohccobierggu kvalitehta. Buoidi-sátni, mii lea badjel 2000 jagi boaris, vuođđuda Guovdageainnu  boazosápmelaččaid bohccobiergokvalitehta árbevirolaš árvvoštallama. Boazodoalu máhttovuođus ja ipmárdusvuođus lea ollislaš ipmárdus, mii lea vuolggasadji árvvoštallat bohccobiergokvalitehta árbevirolaččat. Árvvoštallan álgá juo dievás geahčadettiin ealu ja bistá gitta dassážii go biergu šaddá biebmun ja olle njálbmái. Bohccobiergokvalitehta árvvoštallamis lea dárkilis ja systemáhtalaš máhttu ja diehtu, mii ovdanbukto máhttovuogádagaid ja doahpagiid čađa, boazodoalu fágagiela vehkiin. Dása gullet bohccobierggu kvalitehtadásit, buoidehivvodagat ja -mihtideamit ja buoiddi árvvoštallandásit golmma dimenšuvnnas; ealli boazu, bohcco gorut ja bohccobiergu biebmun. Boazosápmelaččaid bohccobiergokvalitehta árvvoštallama máhttovuogádaga, mas lea guhkesáiggi kontinuitehta ja geavaheapmi, sáhttá geavahit fuomášuhttit movt árbevirolaččat bohccobiergokvalitehta árvvoštallojuvvo ja nu buktit ođđa dieđuid almmolašvuođa digaštallamiidda.

Referánssat

Dutkanmateriála

JAF = Friis, J. A. 1887: Ordbog over det Lappiske Sprog med latinsk og norsk Forklaring, samt en Oversigt over Sprogets Grammatik. Christiania: Jacob Dybwad.

KN = Nielsen, Konrad 1979 (1932–1962): Lappisk ordbok. Grunnet på dialektene i Polmak, Karasjok og Kautokeino. Oslo: Universitetsforlaget.

N$E = Eira, Nils Isak 2011 (1994): Bohccuid luhtte: gulahallat ja ollášuhttit siidadoalu. Guovdageaidnu: DAT.

Girjjálašvuohta

Aikio, Ante 2006: On Germanic-Saami contacts and Saami prehistory. – Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja 91: 9–55. https://doi.org/10.33340/susa.81944 (11.3.2021).

Arctic Council Permanent Participants 2015: Ottawa traditional knowledge principles. Arctic Council Indigenous Peoples’ Secretariat. https://www.arcticpeoples.com/knowledge#traditional-knowledge-1 (9.3.2021).

Benjaminsen, Tor Arve & Eira, Inger Marie Gaup & Sara, Mikkel Nils 2016: Samisk reindrift, norske myter. Bergen: Fagbokforlaget.

Berkes, Fikret 2012: Sacred ecology. Third edition. New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203123843.

Berkes, Fikret & Berkes, Mina Kislalioglu 2009: Ecological complexity, fuzzy logic, and holism in indigenous knowledge. – Futures 41 (1): 6–12. https://doi.org/10.1016/j.futures.2008.07.003 (9.3.2021).

Burgess, Philip (váldodoaimm.) 2017: EALLU. Indigenous youth, Arctic change & food culture. Food, knowledge and how we have thrived on the margins. Kautokeino: International Centre for Reindeer Husbandry.

Burgin, Mark 2016. Theory of knowledge. Structures and processes. New Jersey: World Scientific.

Croft, William & Cruse, D. Alan 2005: Cognitive Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511803864

Eira, Inger Marie Gaup 2012: Muohttaga jávohis giella. Sámi árbevirolaš máhttu muohttaga birra dálkkádatrievdanáiggis. The silent language of snow. Sámi traditional knowledge of snow in times of climate change. A dissertation for thedegree of Philosophiae Doctor.

Tromsø: Universitetet i Tromsø.

Eira, Inger Marie Gaup 2021 [boahtime]: Understanding Sámi reindeer herders’ knowledge systems of snow and ice. – Sanna Valkonen, Sigga-Marja Magga, Saara Tervaniemi & Áile Aikio (doaimm.), The Sámi world. London: Routledge World.

Eira, Inger Marie Gaup & Magga, Ole Henrik & Eira, Nils Isak 2010: Muohtatearpmaid sisdoallu ja geavahus. – Sámi dieđalaš áigečála 2/2010: 3–24.

Eira, Inger Marie G. & Oskal, Anders & Hanssen-Bauer, Inger & Mathiesen, Svein D. 2018: Snow cover and the loss of traditional indigenous knowledge. – Nature Climate Change 8 (11): 928–931. https://doi.org/10.1038/s41558-018-0319-2.

Eira, Nils Isak 1984: Boazobargi giella. Dieđut 1/1984. Guovdageaidnu: Sámi Instituhtta.

Eira, Nils Isak 2011: Bohccuid luhtte: gulahallat ja ollášuhttit siidadoalu. Guovdageaidnu: DAT.

Greve, Anniken 2003: Å beskrive den andre. – Nordlit 14: 15–36. https://doi.org/10.7557/13.1921 (9.3.2021).

Huambachano, Mariaelena 2019: Traditional ecological knowledge and indigenous foodways in the Andes of Peru. – Review of International American Studies 12 (1): 87–110. https://doi.org/10.31261/rias.6866 (17.4.2020).

Jernsletten, Nils 1997: Sami traditional terminology: Professional terms concerning salmon, reindeer and snow. – Harald Gaski (doaimm.), Sami culture in a new era. The Norwegian Sami experience. Karasjok: Davvi Girji. 86–108.

Johnsen, Kathrine Ivsett 2018: Conflicting knowledges, competing worldviews: Norwegian governance of Sámi reindeer husbandry in West Finnmark, Norway. Motstridende kunnskap, konkurrerende verdensbilder: Norsk forvaltning av samisk reindrift i Vest-Finnmark, Norge. Philosophiae Doctor (PhD) Thesis. Ås: Norwegian University of Life Sciences <http://hdl.handle.net/11250/2583879> (27.1.2020).

Lockwood, Craig & Porritt, Kylie & Munn, Zachary & Rittenmeyer, Leslie & Salmond, Susan & Bjerrum, Merete & Loveday, Heather & Carrier, Judith & Stannard, Daphne 2020: Chapter 2: Systematic reviews of qualitative evidence. – Edoardo Aromataris & Zachary Munn (doaimm.), JBI Manual for Evidence Synthesis. JBI. https://doi.org/10.46658/JBIRM-17-02 (20.10.2020).

Magga, Máret-Ánne & Magga, Ristenrávdná 2013: Borramušat bohccos. 2. prentehus. Anár: Sámediggi.

Magga, Ole Henrik 2005: Indigenous knowledge systems - the true roots of humanism. – World Library and Information Congress: 71th IFLA General Conference and Council. “Libraries - A voyage of discovery”. August 14th - 18th 2005, Oslo, Norway <https://archive.ifla.org/IV/ifla71/papers/183e-Magga.pdf> (9.3.2021).

Nuopponen, Anita 2010: Methods of concept analysis – a comparative study. – LSP Journal Language for Special Purposes, Professional Communication, Knowledge Management and Cognition 1. <http://lsp.cbs.dk> (7.1.2020).

Nuopponen, Anita 1997: Begreppsrelationer och begreppssystem. – Christer Laurén & Johan Myking & Heribert Picht & Anita Nuopponen & Nina Puuronen (doaimm.), Terminologi som vetenskapsgren. Lund: Studentlitteratur. 142–160.

Näkkäläjärvi, Klemetti 2013: Jávrrešduoddara ealloboazodoallu. Kultuvrra gárganeapmi ja diehtovuogádat jagiid 1930–1995. Čoahkkáigeassu doavttergrádačállosis Jauristunturin poropaimentolaisuus. Kulttuurin kehitys ja tietojärjestelmä vuosina 1930–1995. Oulu: Oulu universitehta.

Palmer, Gary B. 1996: Toward a theory of cultural linguistics. Austin: University of Texas Press.

Peloquin, Claude & Berkes, Fikret 2009: Local knowledge, subsistence harvests, and social-ecological complexity in James Bay. – Human Ecology 37: 533–545. https://doi.org/10.1007/s10745-009-9255-0

Persvold, Anja Zawadska 2019: Dimensjon. Store norske leksikon. <https://snl.no/dimensjon> (20.10.2020)

Persvold, Anja Zawadska 2020: Syntese. Store norske leksikon. <https://snl.no/syntese> (19.10.2020)

Porsbo, Susanna Jannok 2015: Biebmobuktagat Sámi ealáhusain Jiellevári ja Gárasavvona guovlluin 1890–1940. Luleju: GTC Print AB.

Reinar, Liv Merete & Jamtvedt, Gro 2010: Hvordan skrive en systematisk oversikt? – Sykepleien Forskning 5 (3): 238–246. https://doi.org/10.4220/sykepleienn.2010.0121

Sara, Mikkel Nils 1998: Árbevirolaš máhttu áiggi ja áimmu birra. Guovdageaidnu: Sámi allaskuvla.

Sara, Mikkel Nils 2009: Siida and traditional Sámi reindeer herding knowledge. – The Northern Review 30 (Spring 2009): 153–178.

Sara, Mikkel Nils 2010: Mainna lágiin galget siiddat joatkahuvvat? Siidda sulladallama gažaldagat. – Sámi dieđalaš áigečála 2/2010: 25–56.

Sara, Mikkel Nils 2013a: Árbevirolaš njuovvama ovdamearka. (Čállojuvvon máttarádján, Mihkelačča dehe Mikkel Henriksen Buljo, čilgehusa mielde, maid Konrad Nielsen lea čállán dárogillii, earret muhtun sámegielsáni.) Guovdageaidnu: Sámi allaskuvla.

Sara, Mikkel Nils 2013b: Siida ja siiddastallan: Å være en siida – om forholdet mellom siidatradisjoner og videreføringen av siidasystemet. Avhandling levert for graden Philosophiae Doctor. UiT – Norges arktiske universitet. <https://munin.uit.no/handle/10037/8558 (17.4.2020)

Sara, Ravdna Biret Marja E. & Mathiesen, Svein Disch 2020: Sámi gastronomy: the role of traditional knowledge. – Journal of Gastronomy and Tourism 5: 33–49. https://doi.org/10.3727/216929720X15968961037890

Temmerman, Rita 2000: Towards new ways of terminology description: The sociocognitive approach. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. https://doi.org/10.1075/tlrp.3

Turi, Ellen Inga 2016: State steering and traditional ecological knowledge in reindeer-herding governance. Cases from western Finnmark, Norway and Yamal, Russia. Umeå: Umeå University.

Turi, Johan 2010 (1910): Muitalus sámiid birra. SÁMIacademica 3. Kárášjohka: ČálliidLágádus.

Wiklund, Eva & Malmfors, Gunnar & Finstad, Gregory L. & Åhman, Birgitta & Skuterud, Lavrans & Adamczewski, Jan & Garner, Kerri 2019: Meat quality and meat hygiene. – Morten Tryland & Susan J. Kutz (doaimm.), Reindeer and caribou. Health and disease. New York: CRC Press. 353–381. https://doi.org/10.1201/9780429489617-11 (9.3.2021)

Downloads

Almmuhuvvon

2021-07-20

Almmuhus

Juogus

Artihkkalat